Յոզեֆ Բոյսը Սևանա լճին | Հեղինակ՝ Հարություն Ալպետյան

2022 թվականի ամառն էր։ Հունիսի 22-ը։ Սևանա լճի ափին, ջրի մոտ մի տարօրինակ կերպար էր նստած փայտե աթոռի վրա։ Արևը գագաթնակետում էր, լիճը հանգիստ էր, և աթոռի ստվերն՝ ընկնելով կանաչ ջրի մակերևույթին, վանդակի ճաղերի տեսք ուներ։

Տղամարդու գլխարկը ստվերում էր նրա բրոնզի քանդակ հիշեցնող դեմքը։ Ձեռքերում մի կենդանի էր գրկել։ Կարծես նորածնի գրկած լիներ։ Դժվար էր ասել՝ արարածը ողջ էր, թե ոչ։ Անկենդան էր թվում, բայց երբեմն շարժման նշաններ էր տալիս։ Տղամարդու և կենդանու միջև տարօրինակ, լուռ երկխոսություն էր տեղի ունենում։

—Այս լիճն աչքիս մեռնում է,- ասաց մեկը։


—Մեռնո՞ւմ։ Ինչի՞ց վերցրիր։ Ինձ ավելի շուտ թվում է, թե ծաղկում է։


—Այո, այդպես էլ կա։ Ծաղկում է, ու հենց դրա պատճառով էլ մեռնում է։


—Այսի՞նքն։

—Ծաղկում է, որովհետև միկրոօրգանիզմները գրավում ու տիրանում են նրան։


—Միկրոօրգանիզմնե՞ր։ Այդ ի՞նչ օրգանիզմներ են։


—Հաստատ նապաստակ կամ ճագար չեն։


—Հերիք է ձեռք առնես ինձ։ Լուրջ բան եմ հարցնում։ Վերջին անգամ, երբ ինձ նկարներ էիր բացատրում, շատ ավելի լուրջ էիր։


—Դրանք բակտերիաներ են։ Միաբջիջ օրգանիզմներ։


—Միաբջի՞ջ։ Բակտերիանե՞ր։ Լավ չեմ հասկանում։


—Դա ընդամենը մի բջիջ է։ Ո՞նց բացատրեմ… Երբ միայն մի հատ է, չես նկատում։ Բայց որ շատանում են, դառնում են ամբոխ, տեսանելի են դառնում։


—Հա՛, լավ, հասկացա։ Գայլերի պես։


—Մի քիչ չափազանցրեցիր։ Մի գայլն էլ դժվար աննկատ մնա, ճիշտ չե՞մ ասում։


— Հա, եթե մութ անտառում չի,- ասաց նապաստակը,- Հա, ի դեպ, խոստացել էիր բացատրել, թե ինչի՞ համար մի ամբողջ շաբաթ գայլի հետ մի սենյակում մնացիր։

— Դա կոյոտ էր։


— Դե, առանձնապես տարբերություն չկա,- ասաց նապաստակը, հետո կարծես սուզվեց իր մտքերի մեջ։ Դադարից հետո ավելացրեց,- Ու դա ինչ-որ կապ ունի՞ նկարների հետ, քո արվեստի հետ։


— Այո։ Պարզ չի՞։ Բայց միայն արվեստի մասին չէր։


— Հետաքրքիր է՝ արդյոք ամեն մարդ կանե՞ր նման բան։ Քո կարծիքով՝ կանի՞։


— Ոչ։ Կարծում եմ՝ միայն արվեստագետը։


— Բայց դու՞ չէիր ասում, որ ամեն մարդ արվեստագետ է։


— Ճիշտ ես։ Բայց տես, թեև բոլորը կարող են նման բան անել, միայն արվեստագետն է դա ի վերջո անում։ Հասկանում ես՞։


— Երևի։


— Ու մի բան էլ կա։ Արվեստագետները ուզում են ամեն բան և ամեն մեկը դառնա իրենց գործի մասը։ Միգուցե նույնիսկ դառնա իրենց գործը։


— Դրա համա՞ր է, որ արվեստագետներով հավաքվում ու կոյոտներ, նապաստակներ, ձիեր, շնաձկներ և այլ արարածներ եք բերում պատկերասրահ։


— Կարծում եմ՝ ճիշտ ես հասկանում,- ասաց տղամարդը։

Մոխրագույն ամպ եկավ լճի վրա, լույսը փոխվեց և ջուրն ավելի կանաչ դարձավ։

— Լավ, վերջը ի՞նչ է լինում ջրի հետ, երբ բակտերիաները շատանում են,- հարցրեց նապաստակը։


—Չե՞ս տեսնում։ Կանաչում է։ Կլողա՞յիր այս լճում, – և տղամարդը կռացավ առաջ՝ նապաստակին մոտեցնելով ջրին։


— Գժվե՞լ ես։ Նապաստակները չեն լողում։


— Բայց երբեմն լողալ չիմանալով քեզ գցում ես սառը ջուրը, այնպես չէ՞։


— Դա ավելի շատ մարդկային բան է։ Նապաստակը շատ-շատ գայլից կամ աղվեսից փախչելիս ջուրը նետվի։


— Լավ, մոռացանք լողալը։ Կխմե՞իր այս ջուրը։ Կարծում ես՝ խմելու՞ է։


— Ոչ մի դեպքում։ Վատ հոտ ունի։


— Ճիշտ է։ Հաստատ պետք չի չխմել։ Լիճը կամաց-կամաց վերածվում է ճահճի,- ասաց տղամարդը։ Հետո ավելացրեց,- Իսկ ինչ ես կարծում, ինչո՞ւ են բակտերիաները շատանում։


— Դե, ցանկացած կենդանի էակ բազմանում է, երբ չափից շատ սնունդ ունի կամ քիչ են իր գիշատիչները։ Կամ՝ երկուսն էլ,- ասաց նապաստակը։


— Ճիշտ է։ Ավելի լավ ես հասկանում, քան շատ մարդիկ,- ասաց տղամարդն ու շարունակեց,- Այս լճի դեպքում խնդիրը չափից շատ սնունդն է։


— Բա բակտերիաներն ի՞նչ են ուտում։ Եվ սնունդը որտեղի՞ց է գալիս։ Չեմ տեսնում, թե ինչպե՞ս է այն հասնում լիճ։


— Դա էլ է խնդիր, որ չես տեսնում։ Մարդիկ են լցնում։ Մարդիկ ուտում են, և նրանց թափոնները լցվում են լիճ։ Նրանք կենդանիներ են բուծում, կենդանիների թափոնները լցվում են լիճ։ Նրանք բույս են մշակում, պարարտանյութերը լցվում են լիճ։ Այս ամենով է սնվում բակտերիան։

Նրանք երկար ժամանակ լուռ նստեցին՝ կարծես հարմարվելով լճի կանաչ իրականությանը։ Մթնշաղը իջնում էր ափին։ Հանկարծ ափին մի զույգ հայտնվեց՝ դանդաղ քայլելով դեպի նրանց։ Կինը երկար մազերով էր, տղամարդը՝ մորուքով, գլխարկով ու կարմիր վզկապով։ Երբ նրանք մոտեցան, նապաստակը ձայներ լսեց, բայց չհասկացավ, թե ով էր խոսողը։

— Յա, յա, յա, հլա տես ով է այստեղ։


— Նե, նե, նե, էս ի՞նձ ես կրկնօրինակում։


— Ոչ, կրկնօրինակում չկա։ Պարզապես այլ լեզու է։


— Յա, յա, յաա, էս ո՞վ է եկել…


— Նե, նե, նե, վայ նե նե…


— Մենք վստահ չենք,- ասաց նապաստակը։


— Ի՞նչի մասին վստահ չեք,- հարցրեց կինը։


— Որ դա այլ լեզու է,- ասաց նապաստակը։


— Իհարկե, չեք կարող վստահ լինել,- ասաց կինը։

— Մազերը, ինքը… Ինչ սիրունա,- ասաց նապաստակով տղամարդը։


— Նապաստակը, ինքը… Ինչ սիրունա,- պատասխանեց երկար մազերով կինը։

— Հաճա՞խ եք գալիս այս լիճը,- հարցրեց նապաստակը։


— Այո, բավական հաճախ։ Շատ ենք սիրում։


— Կարծում եմ, պաղքը ձմռանը կանաչ կլինի,- ասաց նապաստակը։


— Բայց պահքը ձմեռ թե ամառ կանաչ է,- ասաց կինը։


— Այո, բայց եթե ջուրը կանաչ է, ձմռանը պաղքը կանաչ կլինի։ Դե պահքն էլ կանաչ կմնա,- ասաց նապաստակը։

Լռություն կախվեց նրանց միջև, մինչև մորուքավոր տղամարդը խախտեց այն։

— Իսկ դուք ի՞նչ եք անում այստեղ,- հարցրեց նա։


—Մենք նայում ենք կապույտ Սևանի կանաչ ջրին։ Յոզեֆն էլ բացատրում է, թե ինչու է լիճը ծաղկում,- ասաց նապաստակը,– նա ասում է, որ դա մարդկանց պատճառով է, ովքեր իրենց աղբով սնում են բակտերիան։

Կրկին լռություն եղավ, հետո նապաստակով տղամարդը նորից խոսեց։

—Իսկ դո՞ւք։ Ուղղակի մլո՞ւր եք տալիս, թե՞ ինչ-որ տեղ եք գնում։

Զույգը հայացք փոխանակեց։

—Մենք գնում ենք Նապոլի։

* Այս երկխոսությունը գրվել և ընթերցվել է Հարություն Ալպետյանի կողմից, կազմելով «Լիտուրգիա Բոյս. էկոպոետիկ հոսք» հնչյունային պերֆորմանսի մասը (դեկտեմբերի 26, 2024թ., Հայաստանի Պետական Ֆիլհարմոնիայի Ներքնահարկ):